قنات به عنوان یکی از تحسین بر انگیزترین دستاوردهای مهندسی سنتی ایران همواره نقشی حیاتی در زندگی کویر نشینان این سرزمین ایفا کرده است. در مناطقی که میزان کم بارندگی و در نتیجه خشکی خاک در کنار گرمای شدید، ادامه حیات را برای ساکنین آن دشوار می سازد این قناتها بوده اند که آب را از دل زمین به سطح آورده. و با تزریق حیات به شریانهای اصلی زندگی در این مناطق زمینه ساز تمدن کشاورزی و یکجا نشینی شده اند.
قنات درواقع به سازه هایی در دل زمین گفته می شود. که در آن رشته چاه هایی عمودی به وسیله یک کانال زیرزمینی به هم متصل شده. و آب را از منبع اصلی آن که اغلب سفره های آب زیرزمینی در دامنه کوه ها هستند به مناطقی کم آب در دل کویر هدایت می کنند.
در مناطق خشک که آب رودخانه ها در بعضی از فصول بسیار کم شده یا در کل خشک می شوند. قنات ها به عنوان تنها منابع پایدار، آب مورد نیاز برای آشامیدن ساکنین و همچنین کشاورزی و دامداری آنان را تامین می کنند. نه تنها صنایع سنتی همچون پارچه بافی و کوزه گری نیز به قنات وابسته بوده اند. بلکه وجود آنها باعث حفظ تعادل در سفره های آبهای زیرزمینی نیز می شدند.
اتحاد و همکاری
وجود قنات در مناطق کویری ایران باعث شکل گیری روستاها و شهرهایی مانند طبس کاشان و یزد شده. و حتی باغ ها و محله ها در این مناطق نیز بر اساس مسیر قنات ها طراحی می شدند. نیاز قنات ها به تعمیر و نگهداری و همچنین تقسیم آب آنها میان کشاورزان و محله ها به نوعی باعث ایجاد اتحاد و همکاری میان اهالی این مناطق شده. به طوری که در ادبیات ضرب المثل ها و باورهای مردمی نیز نام قنات حضوری پر رنگ داشته است. امروزه اما توسعه شهرها و استفاده غیر اصولی از چاه های عمیق در کنار تغییرات اقلیمی باعث خشک شدن بسیاری از قنات ها شده. و در نتیجه به فراموشی سپردن آنها شده است.
قنات به عنوان نمادی از همزیستی انسان و طبیعت در دل کویر، بازتابی از فرهنگ همبستگی اجتماعی و دانش تحسین بر انگیز مهندسی بومی مردم ایران زمین می باشد. باید با حفظ و احیای مجدد آنها الگویی جهت مدیریت آبهای زیرزمینی برای نسل های آینده بود..
بیشتر بخوانید:
