کیومرث یا گیومرث نام نخستین نمونهٔ انسان در جهانشناسی مزدیسنا؛ نخستین پادشاه ایران و نخستین پادشاه پیشدادی است. وی بر اساس شاهنامهٔ فردوسی سی سال پادشاهی کرد.
کیومرث در زبان اوستایی از دو بخش «گَیو» یا گیا، به‌معنی زندگی و «مَرَتَن» به‌معنای نامیرا یا فناپذیر تشکیل شده است.
برخی از پژوهشگران کیومرث را با آدم، نخستین انسان که در متون ادیان ابراهیمی آمده یکسان می‌دانند.
در شاهنامه مانند متون پهلوی به کوه‌نشینی کیومرث اشاره شده‌است. او کسی‌است که کشاورزی در زمان او آغاز می‌شود. او در پیشرفت فرهنگ و تمدن ایرانیان نقش بسزایی داشت. شاهنامه او را ترویج دهندهٔ انواع پوشیدنی ها، خوردنی ها و آموزش و پرورش .معرفی می‌کند. ایرانیان برخی فنون مانند رشتن و بافتن را مدیون او هستند.
نخست‌اندیش
اوستا به کیومرث لقب نخست‌اندیش داده است زیرا او نخستین کسی است که پیام اهورامزدا را دریافت کرد.
در اوستا در مورد کیومرث اینگونه آمده است: فروَهر کیومرث را می‌ستاییم زیرا نخستین کسی است که به گفتار و آموزش اهورا مزدا گوش فرا داده و کسی است که اهورا مزدا از او مردمان کشورهای آریایی و نژاد کشورهای آریایی را آفریده‌است.
بر اساس بُنْدَهِشْن یا بُنْدَهِش، کتابی به پهلوی که تدوین نهایی آن در سدهٔ سوم هجری قمری انجام شده پس از آنکه اهورامزدا، کیومرث یعنی نخستین انسان را آفرید، کیومرث به مدت سی سال تنها در کوه به‌سر برد، در هنگام مرگ از او نطفه‌ای بیرون آمد و به وسیله تابش خورشید پاک شد و در خاک محفوظ ماند، چهل سال گذشت و از آن نطفه، گیاهی به‌شکل دو ساقه ریواس بهم پیچیده از زمین روییدند پس از آن گیاهان به صورت انسان تبدیل شدند که شبیه هم بودند. مشی نر و مشیانه ماده بود.
بیشتر بخوانید:
اَرداویراف نامه داستانی زرتشتی
پس از پنجاه سال آن دو با هم ازدواج کردند و از آن‌ها یک جفت نر و ماده پدید آمد. از این یک جفت هفت جفت پسر و دختر متولد شد یکی از آن هفت جفت سیامک و زنش نساک بود. از سیامک و نساک یک جفت متولد شدند به نام‌های فرواک و زنش فراواکیین و از آنان پانزده جفت پدید آمد. که کلیه نژادهای همه کشورها از پشت آنان است. که یکی از آن پانزده جفت هوشنگ و زنش گوزنگ نام داشتند و ایرانیان از پشت آنان می‌باشند.
