در ادبیات جهان، “هایکو” جایگاه خاصی دارد. کوتاه ترین شعر ژاپنی و مینیمالیسم در زیباترین نوع خود. غیر قابل باور است که اشعاری ۱۷ هجایی میتوانند چنان بار پر معنایی داشته باشند. سه واحد پنج تایی، هفت تایی، و سپس دوباره هفت تایی. از میان بزرگانی که هایکو سروده اند، “باشو” فردیست که هایکو را متحول کرد.
باشو با نام اصلی ماتسو کیناکو در نزدیکی کیوتو، ژاپن، از یک سامورایی رده پایین و همسرش به دنیا آمد. کمی پس از تولد شاعر، ژاپن مرزهای خود را بست و انزوا را آغاز کرد. این امر به فرهنگ بومی ژاپن اجازه شکوفایی داد. باشو، در قلعه اوئنو در خدمت پسر ارباب محلی، به ادبیات علاقه مند شد. پس از مرگ زودهنگام پسر ارباب باشو قلعه را ترک کرد و به کیوتو نقل مکان کرد و در آنجا نزد کیگین، شاعر برجسته محلی، تحصیل کرد. در این سال‌های اولیه، باشو به مطالعه شعر چینی پرداخت و به زودی شروع به نوشتن “هایکای نو رنگا” کرد، شکلی از آیات مرتبط که با همکاری چندین شاعر سروده میشد.
فرم هوکو
بیت آغازین اشعار رنگا که به هوکو معروف است، به صورت سه خط بی قافیه از پنج، هفت و پنج هجا ساخته شده است. در زمان باشو، شاعران شروع به استفاده از فرم هوکو به عنوان الگویی برای سرودن اشعار کوچک مستقل با تصاویر طبیعی کردند، شکلی که در نهایت به هایکو معروف شد. باشو درسرودن این نوع شعر استاد شد. باشو در طی سال ها با مطالعه مکتب بودا، سفر به سراسر ژاپن و کسب تجربه به عنوان یک شاعر به یکی از تاثیر گذارترین شاعران این کشور تبدیل شد.
احمد شاملو، در تفسیرش از هایکو و شعر باشو میگوید: “هایكوُ دو صفت دارد: یكی ناتوانی و دیگری توانایی. ناتوانی‌اش وقتی است كه ما به معنا و مقصود شاعر یقین نداریم، و توانایی‌اش به آن است كه دریافتاش به حال و هوای آزاد شاعرانه‌ی خواننده نیاز دارد تا با زندگی شاعر همدلی‌كند. مقصود از آزادی خواننده، آفرینش سیال تجربه‌ی شعری یا شاعرانه‌ی مشابهی است كه مقصودِ هایكوُ است. خواننده به واژگان شعر حیات می‌بخشد.” .
این راه
دیاری در آن نمی‌رود،
این شامگاه خزانی. (باشوْ)
شاملو در تفسیر این هایکوی باشو به تنهایی، که جلوه ای از ذن است اشاره میکند و میگوید: ” در ذن خاموشی و گفتن هر دو یك چیز است. در سراسر زبان و گفتگوهای حقیقی ذن، هر واژه‌ی معینی به ضدِ منطقی خود نیز دلالت دارد. آن تنهایی كه ما عموماً همه احساس می‌كنیم چیزی كاملاً متفاوت از آن «تنهایی» نیست كه وصف‌اش در این شعر از باشو آمده است.
بیشتر بخوانید:
دیدگاهتان را بنویسید